Starożytna Thera

Informacje ogólne

Starożytna Thera na Santorini była antycznym miastem, które znajdowało się w południowo-wschodniej części wyspy na skalistej górze zwanej Mesa Vouno, o wysokości ponad 360 m n. p. m. Obecnie z tym miejscem sąsiadują dwie bardzo popularne miejscowości, położone po przeciwległych stronach góry – Kamari i Perissa.

Antyczna Thera jest niekwestionowanym „must see” podczas pobytu na Santorini. Można tu zapoznać się ze światem starożytnych Greków mieszkających na wyspie, pogłębić wiedzę o antycznej historii i kulturze, a także podziwiać piękne panoramiczne widoki na Morze Egejskie oraz majaczącą w oddali wyspę Anafi.

Historia odkrywania

W 1895 r. niemiecki archeolog, Friedrich Hiller von Gaertringen rozpoczął na terenie miasta prace wykopaliskowe, które były systematycznie prowadzone do 1904 r. Zaowocowało to odkryciem obszaru mieszkalnego oraz części cmentarzy. Kolejne odkrycie miało miejsce w latach 1961-1982, gdy prace pod patronatem Towarzystwa Archeologicznego w Atenach prowadził N. Zapheiropoulos. Wtedy odkopano nekropolię w Selladzie, górskim siodle pomiędzy wzgórzami Profitis Ilias i Mesa Vouno. Znaleziska z tych prac można obejrzeć w muzeum archeologicznym w Firze.

Kolejne prace wykopaliskowe odbyły się pod kierownictwem Wolframa Hoepfnera z Freie Universität Berlin w latach 1990-1994. Dzięki tym odkryciom historia południowego rejonu Morza Egejskiego mogła zostać lepiej zrozumiana.

Założenie Thery

Historia starożytnej Thery sięga IX-VIII w. p. n. e. Miasto zostało założone przez doryckich kolonistów ze Sparty. Miejsce zostało wybrane ze względu na strategiczne położenie. Mianowicie oprócz tego, że Thera znajduje się na skalistej górze, to poprzez grzbiet o nazwie Sellada łączy się z najwyższym szczytem Santorini, Profitis Ilias. Dodatkowo zbocza Mesa Vouno łączyły się z portami Oia na północy (obecnie Kamari) i Elefsina na południu (obecnie Perissa). Dzięki temu nie trzeba było budować murów obronnych. Miasto miało także dostęp do morza, a co za tym idzie- mogło prowadzić swobodną wymianę handlową.

Rozwój

Najważniejszy etap w historii miasta rozpoczyna się w IV w. p. n. e. W tym czasie wywodząca się z Macedonii, a panująca w Egipcie dynastia Ptolemeuszów podbiła Therę. Miasto zaczęło służyć jako baza morska. Wskutek tego pojawili się w nim żołnierze. Początkowo było to trzech oficerów i około 300 żołnierzy, a z czasem liczba ta wzrosła. Wtedy też podjęto się rozbudowy miasta. Powstało wiele świątyń ku czci egipskich bóstw, budynków publicznych oraz perystylowych domów. Również w I w. p. n. e., gdy wyspa została częścią rzymskiej prowincji Azji wiele budowli uległo modernizacji, a ponadto powstały charakterystyczne dla Imperium Rzymskiego łaźnie publiczne. Choć Thera nie była dużym miastem i znajdowała się na obrzeżach, miała w tamtym czasie spore znaczenie, o czym świadczy zamożność miejscowości oraz fakt, że jej przedstawiciele zdobywali wysokie pozycje urzędowe.

Upadek Starożytnej Thery

Jednak mniej więcej w III w. n. e. wraz z upadkiem Cesarstwa Rzymskiego, znaczenie Thery zaczęło słabnąć. Ponadto, niektórzy podkreślają, że mieszkańcy zaczęli przenosić się tam, gdzie ukształtowanie terenu było bardziej sprzyjające. W czasach Bizancjum w dokumentach bywa wymieniana jako miasto diecezjalne. Do V wieku była jedyną miejską osadą na terenie wyspy. Kronikarz Teofanes wspomina, iż w 726 r. doszło do erupcji wulkanu, która była nieszczególnie duża, ale sprawiła że miasto zostało pokryte warstwą pumeksu, a wskutek tego w krótkim czasie opuszczone przez mieszkańców.

Życie i kultura w starożytnej Therze

Na przestrzeni ponad tysiącletniej historii miasta zachodziło tam wiele zmian. Było to wynikiem powszechnego zjawiska ewoluowania zwyczajów, kultury, a także innych czynników. Starożytna Thera bowiem znajdowała się pod zwierzchnictwem różnych państw, przybywały tam różne ludy. Dodatkowo fakt, że znajdował się tam port i prowadzono handel ułatwiał kontakt z zamorskimi miejscowościami. Przez te czynniki zmianom ulegała organizacja miasta,  jego wygląd, zwyczaje mieszkańców, kultura oraz rzemiosło. Tak więc na ostateczny kształt miasta, który został odtworzony przez archeologów złożyło się wiele czynników z różnych czasów.

Architektura starożytnej Thery

Przez środek Starożytnej Thery biegła długa na ok. 800 m i szeroka na 2 – 4 m droga, od której prostopadle odchodziły wąskie uliczki, niekiedy będące ślepymi zaułkami.

Ważniejszymi budowlami w mieście były:

Agora

Znajdowała się w środku miasta. Była prostokątnym placem o długości 110 m i szerokości od 17 do 30 m szerokości. Została rozbudowana zarówno za czasów Ptolemeuszów i Rzymian. Stanowiła główne miejsce zgromadzeń, a także miejsce kultu. Wokół niej znajdowały się budynki użyteczności publicznej oraz domy.

Basilike Stoa

Była to budowla o kolumnadzie wykonanej w doryckim porządku architektonicznym. Miała wymiary 46×10 m i jej powstanie datuje się na początek III w. p. n. e. Służyła załatwianiu spraw urzędowych i administracyjnych. Na jednej ze ścian znajdowały się tablice mówiące o zobowiązaniu się jednego z obywateli Thery, że pokryje koszty wyremontowania budynku. Na drugiej z nich widniała informacja o uchwale zgromadzenia obywateli i rady na cześć tegoż obywatela. Budynek stanowił ozdobę miasta, gdyż został uwieńczony dekoracją rzeźbiarską. Znajdowały się tam również pomniki ku czci Cezara i jego rodziny.

Teatr

Teatr był dla starożytnych Greków bardzo ważnym miejscem. Odgrywanie sztuk było między innymi częścią świąt ku czci Dionizosa. Teatr w Therze znajdował się w okolicy Agory. Został zbudowany w II w. p. n. e. Mógł pomieścić aż 1500 osób, a to więcej niż liczba mieszkańców miasta. Używano go także jako miejsce posiedzeń rady (czyli buleuterion). W I w. n. e. Teatr został zaadaptowany na styl rzymski.

Gimnazjum efebów

Gimnazjum było salą gimnastyczną dla efebów, czyli młodzieńców w wieku 18- 20 lat, którzy odbywali obowiązkowe szkolenie wojskowe przed uzyskaniem pełnoprawnego obywatelstwa.

Świątynie

W Therze znajdowało się wiele świątyni, zarówno greckich, egipskich, jak i chrześcijańskich. Pochodziły one z różnych czasów. Udało się zidentyfikować między innymi następujące miejsca kultu:

• Świątynia Apolla Karneiosa- wzniesiona prawdopodobnie w VII w. p. n. e. Stanowiła jedną z ważniejszych świątyń, bowiem kult Apolla był tutaj dominujący przez całą starożytność.
• Świątynia Artemidorosa- została założona przez kapłana Artemidorosa, który kierując się wizją senną osiadł w Therze i stworzył w naturalnej jaskini świątynię. Na jej murach znajdziemy dobrze zachowane płaskorzeźby, przedstawiające między innymi lwa oraz orła.
• Świątynia egipskich bóstw- pochodzi z III w. p. n. e. Wtedy przyjął się kult trzech egipskich bóstw- Serapisa, Izydy i Anubisa. Zostało to zapoczątkowane przez obecność Egipcjan w wojsku.
• Kościół Agios Stefanos- a właściwie kaplica św. Szczepana, która powstała na riunach wczesnochrześcijańskiej bazyki, której powstanie datuje się na połowę VI w.

Oprócz tego w mieście znajdowały się także świątynie Hery, Afordyty, Dionizosa, Apolla Pythiosa oraz inne budynki takie jak rezydencja Ptolemeuszy, dom komendanta, dom Tyche czy koszary żołnierskie. Oczywiście dziś można oglądać już tylko fundamenty i pozostałości po antycznych budowlach z czasów hellenistycznych i rzymskich, przy których znajdują się tablice opisujące poszczególne ruiny.

Poza odkryciem tych wszystkich miejsc dzięki pracom archeologicznym odnaleziono również:

• rzeźby,
• nagrobne posążki,

gliniane figurki,

• ceramikę (wazony, garnki) stworzone w stylu geometrycznym i orientalnym, pod wyraźnym wpływem stylu pochodzącego z wyspy Naxos,
• 3 kouros, czyli posągi przedstawiające młodych mężczyzn, dwa z nich z VII w. p. n. e. i ostatni, znany jako Apollo z Thery z VI w. p. n. e.,
• inskrypcje z czasów początku miasta.

Odnalezione artefakty obecnie znajdują się Muzeum Prehistoryczny w Firze, a kouros Apolla – w Narodowym Muzeum Archeologicznym w Atenach.

Historia udostępnienia publicznego

Przez długi czas wykopaliska pozostawały opuszczone. Dopiero XXI Eforat Starożytności Prehistorycznych i Klasycznych stworzył projekt „Konfiguracja i powstanie stanowiska archeologicznego starożytnej Thery”. Został on uwzględniony w Peripheral Corporate Program South Aegean 2000-2006 i współfinansowany przez Unię Europejską. Dzięki projektowi zdołano zrealizować cele w zakresie konserwacji  i ochrony zabytków oraz aranżacji i organizacji stanowiska archeologicznego, a także zabezpieczenia bazy infrastrukturalnej.

Informacje praktyczne

Godziny otwarcia stanowiska archeologicznego:

Zima:
(listopad – marzec)
Środa – Poniedziałki 08:30 – 15:30

Lato:
(kwiecień – październik)
Czwartek – Wtorek
08:30 – 15:30
Zamknięte w środy

Cena biletu pełnego to 6 euro, natomiast ulgowego- 3 euro.

Istnieje również możliwość wykupienia specjalnego pakietu- biletu trzydniowego, który pozwalana na zwiedzanie stanowiska archeologicznego starożytnej Thery, stanowiska archeologicznego w Akrotiri oraz Muzeum Prehistorycznej Thery. Jego cena to 15 Euro (nie ma możliwości zakupu łączonego biletu ulgowego).

Warto również zaznaczyć, że np. w święta narodowe czy w dni związane z dziedzictwem kulturowym wstęp jest darmowy. Są to między innymi:

• 6 marca
• 18 kwietnia
• 18 maja
• ostatni weekend września
• 28 października
• pierwsze niedziele każdego miesiąca od początku listopada do końca marca

Jak dotrzeć do starożytnej Thery?

Do Starożytnej Thery prowadzi kręta droga z nadmorskiej miejscowości Kamari. W godzinach pracy muzeum jest ona jednak zamknięta dla samochodów prywatnych – wjeżdżać nią mogą wyłącznie busy wycieczkowe.

My zachęcamy do wybrania się na spacer do Starożytnej Thery jednym z malowniczych szlaków:

• Prowadzącym z Kamari, przez Zoodochos Pigi i starożytne grobowce Sellada.
• Prowadzącym z Perissy, obok kościoła Panagia Katefiani.

Ciekawostki

• Starożytna Thera przyczyniła się do powstania innej miejscowości, położonej w Libii. Jak pisze Herodot, siedmioletnia susza ok. 630 r. p. n. e. sprawiła, że mieszkańcy Thery wysłali kolonistów do Cyranejki w dzisiejszej Libii. Osada świetnie się rozwinęła, a Thera zyskała miano miasta macierzystego.
• Starożytna Thera to niewątpliwie interesujące miejsce. Posiada ciekawą historię, łącznie z nazwą, mającą pochodzić od mitycznego wodza Spartan. Therasa, który skolonizował to miejsce. Co więcej, oficjalna nazwa wyspy Santorini brzmi właśnie Thera.

Kolejną zwracającą uwagę sprawą jest odnalezienie na terenie Sarożytnej Thery interesujących skał, takich jak andezyt i scoria. Naturalnie nie występują one w tym miejscu, ale co najmniej kilka kilometrów dalej. Prawdopodobnie przynieśli je Spartanie podczas budowy miasta. Choć do końca nie zostało wyjaśnione, dlaczego akurat te skały i jakie było ich dokładne zastosowanie, to godna podziwu jest determinacja i wytrwałość Spartan, którzy z tak dużej odległości przynosili ciężkie skały na wysoką górę.